ATATÜRK’ÜN SAMSUNDAKİ FOTOĞRAFININ HİKAYESİ
Ulu önderimiz Atatürk 1929 yılında Eskişehir, İstanbul, Yalova, İzmir, Denizli, Isparta, Burdur ve Antalya’ya ya seyahat etti. 1930 yılında İzmir, Antalya, Burdur, Isparta, İstanbul, Yalova, Kayseri, Tokat, Amasya, Samsun ve Trabzon’u gezdi. 30 Haziran-5 Eylül 1930 tarihleri arasında iki aydan fazla kaldığı Yalova’da yakın arkadaşı ve Türkiye’nin Paris Büyükelçisi Fethi Okyar ile görüşerek, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı kurması konusunda onu ikna etti. Bu sayede hem Halk Fırkasının rehavetten kurtarılarak harekete geçirilmesi, hem de kontrolsüz bir muhalefetin doğmasına engel olunacaktı. Ancak 12 Ağustos’ta kurulan SCF, 17 Kasım 1930’da kurucuları tarafından feshedildi. Bu gelişme ardından Atatürk bir yurt gezisine çıkma ihtiyacı duydu. Kayseri’den başlayan ve Trabzon’a kadar uzanan yurt gezisi esnasında Sivas, Tokat, Amasya ve Samsun’a da uğradı. Halkın sorunlarını dinledi. Kayseri Lisesi, Sivas Kız Öğretmen Okulu, Sivas ve Samsun Lisesi gibi okullarda derslere katıldı. Öğrencilerle tarih ve dil konuları üzerine sohbetler yaptı. 1 Aralık’ta gittiği İstanbul’dan 19-25 Aralık 1930 tarihleri arasında Trakya gezisine çıktı. 20 Aralık’ta Kırklareli Alpullu Şeker Fabrikası’nı gezdi ve öğle yemeğini fabrikada personelle birlikte yedi. Edirne’ye geçen Atatürk, 23 Aralık’ta İzmir’de yaşanan Menemen Olayı’nı haber alınca gezisini yarıda kesti ve gerekli tedbirleri almak için Babaeski üzerinden trenle İstanbul’a döndü.[1]
Atatürk’ün bu inceleme gezisinin tarihi ve ziyaret edilen illerin bilinçli bir tercih olduğu görülmektedir. İlk gezinin başladığı gün, 17 Kasım 1930 Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendini feshettiği tarihtir. 23 Aralık 1930’da Menemen Olayı nedeniyle yarım kalan gezi 26 Ocak 1931’de kaldığı yerden devam etmiştir. Gezinin kapsadığı iller dikkatlice incelenecek olursa 1930 Belediye Seçimlerinde SCF’nın başarılı olduğu Bursa, İzmir, Çanakkale, Aydın, Tekirdağ, Samsun, Kırklareli, Amasya, İstanbul ve İçel gibi illerin olduğu görülmektedir. Böylelikle SCF’nın siyasi çalışmaları sırasında yaşanan toplumsal gerginliğin nedenleri ve vatandaşların neden Cumhuriyet Halk Partisi’nden ayrılıp SCF’na oy verdiklerinin geniş çaplı bir analizi olmuştur. Yapılan geziler sırasında, ekonomi, maliye, eğitim, sağlık, adliye ve bayındırlık gibi pek çok alanla ilgili hem Atatürk’ün kendi gözlemlerine hem de vatandaşlarla birebir yaptığı sohbetlerin neticesinde, ülkenin içinde bulunduğu sorunlar ve bu sorunlara dair çözüm önerilerinin bulunduğu raporlar hazırlanmıştır[2]
Atatürk’ün yurt gezilerinde dikkati çeken bir özellik de gezilerin büyük bir kısmının Türk toplumunu çağdaşlaştırmak amacıyla yapılan inkılâpların ardından yapılmış olmasıdır. Bu geziler esnasında Atatürk uğradığı her yerde yapılan inkılâplar hakkında halka sorular sormuştur.[3]
Atatürk Samsun’a son ve dördüncü olarak 22 Kasım 1930 Cumartesi gecesi saat 21.00’de Amasya yoluyla Havza üzerinden trenle gelmiştir.[4] Samsun il sınırında Vali Kazım Paşa, tümen ve jandarma kumandanları ile belediye başkanı tarafından karşılanan Atatürk, saat 21:00’de istasyona ulaşmıştı. Kendisini bekleyen halkın alkışları ve tezahüratları ile karşılanan Gazi Paşa, sokakları hınca hınç dolduran binlerce kişinin coşku dolu gösterileri ve “Hoş geldin Yaşa Gazi Babamız” seslerine selam ve iltifatlarla karşılık veriyordu. Otomobille istasyondan ayrılarak kendi evine giden Gazi Paşa, akşam yemeğini burada yedi. Gazi Paşa’nın evinin önünde toplanan ve heyecanlı gösteriler yapan halkın coşkusuna kayıtsız kalmayan Gazi balkona çıkarak onları selamladı. Gazi Paşa Samsunluların gösterdiği ilgiden dolayı çok duygulanmıştı. Gazi Paşa, alt katı Halk partisi tarafından kullanılan evinde ikamet ederken beraberinde gelen konuklar için de Samsun Palas, Lüks Park ve Sahil Palas otelleri ayrılmıştı. Riyaset-i Cumhur Başyaveri Rusuhi Bey de Gazi’nin Samsun’a salimen ve sıhhatli bir şekilde ulaştığını bir telgrafla İsmet Paşa’ya bildirdi.
23 Kasım 1930 günü Gazi Paşa önce Cumhuriyet Halk Fırkası temsilcileriyle, ardından Samsun’da bulunan Rize milletvekili Fuat Bey ve Trabzon milletvekili Hasan Bey’le görüştü. Vali Kazım Paşa’yı ikametgâhında kabul ederek uzun bir görüşme gerçekleştirdi. Öğleden sonra Dahiliye Vekili Şükrü Kaya ile birlikte otomobille şehri dolaşan Gazi, sahili takip ederek yaklaşık yarım saatli bir gezinti yaptı. Caddeleri dolduran halkın alkışları eşliğindeki gezintinin dönüşünde Dahiliye Vekilinin misafir olduğu sigara fabrikasına uğrayan Gazi, burada bir süre dinlendikten sonra yeniden evine döndü. Bu esnada Gazi Paşa’yı Trabzon’a götürecek olan Ege Vapuru İstanbul’dan Samsun’a doğru yola çıkmış, Gülcemal Vapuru’nun caz bandosu da gemide yer almıştı.
24 Kasım günü Çarşamba’ya giden Atatürk, ilçe halkı ve çevreden gelen köylülerin coşkulu karşılamasının ardından Hükümet Konağı ve Belediyeyi ziyaret etti. Cumhuriyet Halk Fırkası ve Türk Ocağı’na da giden Gazi, buralarda üyeler ve gençlerle konuştu. Halk Fırkası üyeleri belediye seçimlerinde nasıl çalışıp kazandıklarını heyecan içinde Paşa’ya anlattılar. Gazi Paşa Türk Ocağı’ndan ayrılırken hatıra defterine “Çarşamba Türk Ocağında tanıştığım kıymetli gençlik iftihara lâyıktır.” cümlesini yazdı. Çarşamba gezisinden memnun olarak ayrılan Gazi, geçtiği yerlerdeki halkın coşku dolu alkışları arasından akşama doğru Samsun’a döndü.
25 Kasım günü gezi planında Bafra ilçesi vardı fakat, havanın kötü olmasından dolayı Gazi Paşa Bafra’ya gidemedi. İkametgâhına kitap okuyarak günü geçiren Gazi Paşa, George Wells’in Cihan Tarihi’nin Umumi Hatları, Büyük Adamlar Serisi ve şair Enis Behiç’in yazdığı “Tarihte Güzel Kadınlar” kitaplarını inceledi. Bazı bölülerin altını çizerek halka öğretilmesini istedi.
Samsun’daki son gününde resmî daireleri ziyaret ettikten sonra Samsun Lisesi’ne gelen Gazi Paşa, burada bazı derslere katılarak öğrencilere sorular sordu. Coğrafya dersinde yaşanan ve Eflatun Cem Güney’den aktarılan bir hadise Gazi’nin Türk vatanı konusundaki hassasiyetini ortaya koymaktadır. Gazi, Coğrafya dersinde çocuklardan birine yurt haritası çizdirdi. Çocuk kendisine güvenen bir rahatlıkla tebeşiri yürüttü ve umulmadık bir çabuklukla yurt haritasını yazı tahtası üzerine çizdi. Gazi haritaya bakarak, yumuşak bir sesle “Oğlum, şu senin haritada bin yıllık bir yurt parçası sınırlarımızın dışında kaldı.” dedi. Gazi tebeşiri alarak güney sınırlarımızı düzeltti. Çizdiği sınır Hatay topraklarından geçiyordu. Çocuğa dönerek “Böyle olmayacak mı?” diye sordu. Öğrenci şu cevabı verdi: “Sınırlarımız çizdiğiniz yerden geçer.[5]
Bu ziyaret 26 Kasım 1930 tarihinde gerçekleşmiştir ve günün hatırası olarak bir fotoğraf çekilmiştir. Fotoğrafta görülen öğrencinin ismi Ahmet Ruhi Kayıran’dır. Atatürk harita dışında bu öğrenciye Türk soylu ülkeler hakkında da sorular sorar verdiğ cevaplar çok hoşuna gider ve:
-Sen bunları nereden öğrendin diye sorar. Ahmet Ruhi Kayıran:
-Annesi babası olmadığı için kendisini amcasının büyüttüğünü ve boş vakitlerinde amcasının kitaplarını okuttuğunu söyler.
Bunun üzerine Atatürk Ahmet Ruhi Kayıran’ın amcası ile görüşmek ister. Atatürk’ün huzuruna gelen Samsun Tapu Kadastro Müdürü İsmail Rikabi Bey’e Atatürk:
Foto: 26 Kasım 1930’da Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun Lisesi ziyaretinde çekilmiştir
-Ahmet Ruhi Kayıran’ın yüksek eğitim yaptırılması gerektiğini ve tüm masraflarını kendisinin karşılamak istediğini söyler. Bunun üzerine Rikabi Bey:
-Paşam Ben A. Ruhi’nin tüm masraflarını karşılayabilecek durumdayım, siz gerçekten ihtiyacı olan bir çocuğa yardım ediniz. Diyerek Atatürk’ün teklifini kibarca reddetmiştir.
O çocuk büyümüş ve Cumhuriyetin ilk öğretmenlerinden biri olmuştur.[6]
[1] https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/cumhurbaskani-mustafa-kemal-ataturkun-yurt-gezileri-1923-1938/
[2] İsa Yıldırım, Atatürk’ün 1930-1931 Yurt Gezisi Ve Gezi Notlarının Ülke Poltitikasına Etkileri, ÇAKÜ KAREFAD, ÇAKÜ Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi Cilt/Volume: 9, Sayı/Number: 2, (Ekim/October2021), s. 204
[3] Osman Akandere, Lider-Halk Buluşması Ve Bütünleşmesi Açısından Atatürk’ün Yurt Gezilerinin Değerlendirilmesi, s. 1287, https://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/61-1.pdf
[4] Mehmet Önder, Atatürk’ün Yurt Gezileri, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1975, s.305
[5] İsmail Hakkı Baran, Mustafa Kemal Atatürk’ün Karadeniz Bölgesi Gezileri (1923 – 1938), yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi İstanbul 2016, s. 155-160
[6] Fotoğraf ve bilgiler, Ahmet Ruhi Kayıran’ın akrabalarından Londra’da yaşayan Ressam Didem Sadeler hanımefendiden alınmıştır. Kendisine şükranlarımızı sunuyoruz.
No responses yet